Het Shambhala van Tolkien

Fantasy als ultieme literatuur voor innerlijk reizen

Het verhaalgenre dat Tolkien in de jaren vijftig introduceerde werd in eerste instantie door critici fantasy genoemd. Daarmee kreeg het werk van Tolkien en zijn navolgers het imago van nutteloze fantasie en werd het niet als Literatuur beschouwd. Voor de liefhebbers werd 'fantasy' al snel een geuzenterm. De fantasy die als leidmotief een queeste heeft kun je vaak overeenkomsten met de reisbeschrijving naar Shambhala herkennen.

In The Lord of the Rings van Tolkien zijn de overeenkomsten zo duidelijk dat het vrijwel zeker is dat hij gelezen heeft over Shambhala. Tolkien heeft ook Van de queeste van de hoofdpersoon Frodo en zijn reisgezelschap kun je in elk geval minstens net zoveel leren over het rijk van de geest als over de reisbeschrijving naar Shambhala. Wat we zien of lezen van deze queeste is namelijk niet zozeer een fantasie in het hoofd van een ander, maar speelt zich eigenlijk af in onze eigen geest.

Net als bij de reis naar Shambhala komt Frodo met zijn vrienden in het eerste deel van de reis in een prachtig elfenoord met mooie mensen, in het bijzonder vrouwen, prachtige gebouwen, edelstenen en natuur. De primaire neigingen en emoties worden vertegenwoordigd door de karakters die het reisgezelschap gaan vormen.

Hebzucht, wantrouwen, rouw, verdriet, boosheid, allemaal zijn ze aanwezig in de vorm van edellieden, dwergen en elfen. En nog belangrijker, ze worden niet buitengesloten. Ze gaan allemaal mee op reis. De boodschap is dus dat je je negatieve emoties niet moet onderdrukken of ontkennen op je innerlijke reis. Maar dat je ze juist moet accepteren, omdat ze je hoe dan ook vergezellen gedurende een deel van de reis. Naast al die personages met hun complexe emoties reizen ook positieve krachten mee, in de vorm van een wijze tovenaar en trouwe vrienden.

De queeste om macht en hebzucht te vernietigen

Centraal staat de ene ring van macht die in verkeerde handen de wereld kan vernietigen. Deze ring ontlokt aan een boosaardig hoofdpersonage, de figuur Gollem, de ultieme hebzucht. Hij heeft zelfs zijn vriend vermoord om de ring te bemachtigen. De queeste die Frodo en het reisgezelschap op zich nemen is het vernietigen van die ring in het centrum van het kwaad, zodat de ondergang van de wereld wordt voorkomen.

Overeenkomstig met de reis naar Shambhala wordt Frodo met zijn reisgezelschap geconfronteerd met verschrikkingen in de vorm van natuurgeweld, angstaanjagende, vraatzuchtige en mythische wezens, afgewisseld met prachtige oorden van legendarische elfen- en koninkrijken.

In een bepaalde fase valt het reisgezelschap met alle bijbehorende emoties en neigingen uit elkaar en gaat Frodo alleen met zijn trouwe vriend Sam verder. Met zijn tweeën vertegenwoordigen ze standvastigheid, trouw aan elkaar en aan hun queeste. Bepaalde (gradaties van) emoties hebben we daarmee achter ons gelaten, maar de uitdagingen worden er niet minder op.

De reis wordt zelfs desolater en angstaanjagender. In deze fase duikt ook Gollem op als zinnebeeld van het kwaad dat door hebzucht wordt veroorzaakt. Zijn geheime doel is het terugkrijgen van de ring. Dat probeert hij te bereiken door Frodo te vleien en zijn vriendschap met Sam te splijten door hem te voeden met wantrouwen. De nadrukkelijke aanwezigheid van Gollem betekent dat in deze fase van de reis naast doorzettingsvermogen, moed en vertrouwen ook hebzucht nog steeds een functie heeft.

Laat het ego zichzelf vernietigen

Vanuit boeddhistisch perspectief zou je Gollem de verpersoonlijking van het zelfzuchtige ego kunnen noemen. Hij gidst de twee vrienden naar hun einddoel, waar het ultieme kwaad en de verlossing daarvan bij elkaar komen. In het verhaal van Tolkien is de ring van bergen waar ze overheen moeten niet de laatste hindernis om het paradijs te bereiken. Maar het laatste obstakel voor het centrum van het kwaad. Eenmaal hier aangekomen blijkt dat verlossing van het kwaad juist mogelijk wordt door de hebzucht van Gollem.

Kortom, om tot de uiteindelijke bevrijding te komen zul je moeten accepteren dat je je ego tot en met de laatste hindernis mee moet nemen. Het is namelijk dit ego in de persoon van Gollem waarmee de ring en daarmee de ultieme hebzucht en het kwaad dat daar uit voortkomt worden vernietigd. Afijn, je moet er (innerlijk) bij zijn geweest om het echt te begrijpen.

Reizen naar de horizon

Daarmee is de reis wat Tolkien betreft nog niet afgelopen. Pas nadat de queeste is volbracht begint de laatste reis naar het land in het westen. Het westen staat in de westerse mythologie voor het rijk van het hiernamaals.

Iedereen die niet gedreven wordt door de neigingen van het ego reist mee naar het 'land in het westen'. Deze reizigers hebben ofwel een magisch spirituele achtergrond, zoals de elven en tovenaars, ofwel hebben hun ego achter zich gelaten door het bezit én het verlies van de ring van macht.

Op deze reis, die tegelijkertijd het einde van het verhaal en een nieuw begin is, gaat de toeschouwer niet mee. Net als Shambhala is deze spirituele bestemming alleen toegankelijk voor degene die alle noodzakelijke hindernissen heeft overwonnen en alles achter kan laten. Het land van het westen, waar het gezelschap van Tolkien naartoe reist, is voorbij de horizon waar het gouden licht schijnt.

Het idee van het reizen naar de horizon is van belang bij elke spirituele reis. De horizon is namelijk niet een specifiek doel, waar je gefocust naartoe kunt gaan. Het is een open doel dat ruimte laat, zoals ook Shambala en het land in het westen ruimte laten voor nadere invulling. Deze eindbestemming zou wel eens voor iedereen anders zou kunnen zijn. Reizen met de horizon als doel voorkomt dat je afdwaalt in je eigen gedachten, neigingen, zinnebeelden en emoties en gaat zwalken over de oneindige ruimte van zelf gecreëerde illusies.

Nu je toch de tijd hebt, is mijn advies: begin een innerlijke reis en maak daarbij gebruik van literatuur, film, contemplatie en meditatie om in de krochten van je geest te duiken en de weg naar bevrijding te vinden.

Lees ook het artikel over de reis naar Shambhala